HACI BAYRAM BÖLGESİ’NİN DEĞERLERİ ÜZERİNE
Özgün Özçakır
Dr. Öğretim Üyesi, ODTÜ Mimarlık Bölümü, Kültürel Mirası Koruma Lisansüstü Programı
Hacı Bayram Bölgesi, birçok farklı dönem ve kültürün kalıntılarını barındırırken, halen kentliler tarafından sıklıkla ziyaret edilen çok katmanlı ve yaşayan bir kültürel miras alanıdır.[1] Bölge antik çağda kentin kutsal tepesi, yani akropolisi olup, sonraki dönemlerde de farklı kültürlerin en önemli dini ve idari yapılarına ev sahipliği yapmıştır.[2]
Hacı Bayram Bölgesi’nde yer alan Augustus Tapınağı, Roma Dönemi'nin en önemli anıtlarından biri olarak varlığını sürdürürken, Tapınağın hemen bitişiğindeki Osmanlı Dönemi’ne tarihlenen Hacı Bayram Camisi ve Türbesi ise halen önemli bir ibadet yeri olarak öne çıkmaktadır. Özellikle farklı dönemlerde inşa edilen ve farklı inançların ibadet mekânı olan iki dini yapının birlikte varoluşu, Hacı Bayram Bölgesi’nin sahip olduğu tarihi değeri ile beraber manevi değerine atıf yapmaktadır.
Augustus Tapınağı'nın kuzeydoğu duvarında, Türkçeye “Tanrısal Augustus'un İşleri” olarak çevrilebilecek “Res Gestae Divi Augusti” yazıtı yer almakta ve yazıtta İmparator Augustus, hayatı ve başarılarını kendi ağzından hem Latince hem Yunanca olarak anlatmaktadır. Yazıt, teklik değeri ve özgünlük değerine sahiptir. Çünkü Hacı Bayram Bölgesi’ndeki Res Gestae Divi Augusti, Roma (İtalya), Pisidia Antiokheia (bugünkü Yalvaç, Türkiye) ve Apollonia'da (bugünkü Uluborlu, Türkiye) bulunan ve bütünlüğünü yitirmiş ya da kaybolmuş diğer üç kopyasının aksine, eksiksiz ve iyi korunmuş durumdadır. Bu anlamda yazıt, bütünlüğünü koruyan dünyadaki tek kopyadır.
Hacı Bayram Bölgesi, somut kültürel miras değerlerinin yanı sıra Ankaralılar için somut olmayan değerlere de sahiptir.[3] Kentteki birçok miras alanının yanı sıra Hacı Bayram Bölgesi’nin de anı değerini ortaya çıkaran bir çalışma kapsamında 11 yaşındaki en genç katılımcı, bölgeyi meydandaki kuşlarla ilişkilendirmiş ve Hacı Bayram Camisi'ni hatırlatarak “Önünde kuş olan cami mi?” sorusunu yöneltmiştir. 35 yaşındaki diğer bir başka katılımcı ise çocukluğunda bölgeye birkaç kez gittiğini ve hatıralarında gül suyu kokusunun yer aldığını söylemektedir. Bu durum, Hacı Bayram Bölgesi’nin “koku peyzajı” hakkında da ipuçları vermektedir.
Hacı Bayram Bölgesi, Ankara’nın halen yaşamakta olan çok katmanlı geçmişini anıtsal bir biçimde simgelemekte olup, bu bağlamda eskilik değerine sahiptir. Farklı inançların kutsal mekânlarının mimari temsillerini, insanlık tarihindeki farklı aşamalarını göz ardı etmeyerek sunmaktadır. Bu anlamda, farklı kültürel, etnik ve dini toplulukların Anadolu’da bir arada yaşamasının sembolü olması nedeniyle sembol değerine sahiptir.
Hacı Bayram Bölgesi, sembol değeri ile beraber tarihi, manevi, teklik, özgünlük, anı ve eskilik değerlerini Ankara’nın tarihi merkezinde tek bir potada eriten, üstün evrensel değere sahip uluslararası ölçekte eşsiz bir kentsel miras alanıdır.
[1] Özçakır, Ö., Bilgin Altınöz, A. G., Mignosa, A., 2022, “Public Decision-Making in Living Multi-layered Cities: Hacı Bayram District of Ankara, Turkey”, Living (World) Heritage Cities: Opportunities, Challenges, and Future Perspectives of People-centered Approaches in Dynamic Historic Urban Landscapes, (Ed.) M. S. de Waal, Ilaria Rosetti, M. de Groot, U. Jinadasa, Sidestone Press, Leiden, ss. 51–66.
[2] Akurgal, E., 1990, “Augustus Tapınağı ve ‘Yazıtlar Kraliçesi’”, Ankara Dergisi, Sayı: 1(1), ss. 16-34.
[3] ODTÜ Kültürel Mirası Koruma Programı öncülüğünde ICOMOS Dünya Miras Günü etkinlikleri kapsamında 2018 yılında düzenlenen “Ankara'da Nesilleri Bağlayan Yerler ve Şeyler” başlıklı araştırma tabanlı bir sergi düzenlenmiştir. Sergi araştırmaları kapsamında gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelere 100’den fazla Ankaralı katılmış, bu çalışma Hacı Bayram Bölgesi’nin her yaştan Ankaralı için kentteki hafıza mekânlarından biri olduğunu göstermiştir. A. G. Bilgin Altınöz, Ö. Özçakır, S. Türkay Coşkun ve E. Coşkun’un hazırladığı “Nesilleri Bağlayan Yerler ve Şeyler Sergisi”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Kubbealtı, Nisan 2018, Ankara.