Tuz Gölü

BEYAZ ALTINDAN TUZCUL SU PEYZAJLARINA:

TUZ GÖLÜ[1] 

IŞILAY TIARNAGH SHERIDAN

Dr. Araş. Gör., İYTE Mimarlık Fakültesi

İnsanoğlu, Neolitik Devrim (Tarım Devrimi) sonrasında diyetini değiştirerek daha az et yemeye yönelmiş, bu nedenle de yalnız et tüketerek gerçekleştirdiği beslenmeden elde ettiği tuz miktarına ulaşmak amacıyla yemeklerine tuz eklemeye başlamıştır.[2] Bunu takip eden yüzyıllar boyunca tuz kaynaklarının dünyanın her yerinde bulunabileceği bilinmemiş ve uygarlıkların çağlar boyunca tuz kaynakları için yaptığı savaşlar tarih yazmıştır. Zaman içerisinde, tuz bu özelliğiyle “beyaz altın" adını alarak ulusları ekonomik değeri ile zenginleştirmiş ve tüm kültürlerde büyük sembolik önem taşımıştır. Taşıdığı bu önem ile ilk endüstriyel ürünlerden biri ve ilk devlet tekeli olmuştur.[3] Bu endüstri, doğadan tuzu iki ana teknik olan madencilik ve doğal tuzlu su kaynaklarında kurulan tuzlalarda doğal ya da kontrollü buharlaştırma ile elde eder.

Korundukları sürece tuzlalar, belli oranlarda kazılabilen madenlerden farklı olarak, bize sonsuz tuz rezervi sağlar. Bu tuzlalar, göllerde, kaynak sularının toplanabildiği alanlarda ve deniz kıyısındaki sulak alanlarda kurulurlar. Gölün tuzlu suyu buharlaştırma havuzlarına alınır ve suyun kontrollü buharlaştırılması ile tuz elde edilir. Bazı göllerde ise, su ekstra çaba harcamadan doğal olarak buharlaşır ve çöken tuz toplanır. Bir tuzcul su peyzajından daha yüksek üretim hacmi beklendiğinde genelde tuzlalar kurulur. Bu tuzlalar kontrollü ve daha yüksek oranda tuz üretimine el verirken, ekosistemin de gelişmesini sağlar.

Bu üretim şekilleri su ve tuzun varlığında gelişen çevrenin oluşumuna yön verir. Tuzcul ekosistemlerin üyeleri olan pek çok canlı, tuz üretimi için oluşturulan havuzlarda hapsedilen, kendileri için verimli tuz oranına sahip sularda beslenir. Doğal olarak bulunabilecek tuzlu su oranının üzerine çıkan kontrollü üretim alanlarında tuzlu suya bağlı yaşayan canlı popülasyonu, üretim olmayan alanlara oranla daha yüksek olur. Buna en güzel örnek, dünyadaki tüm tuz üretim peyzajlarının simgesi, maviden kırmızıya dönen havuz peyzajlarının sorumlusu tuzla karidesleridir ve bu karideslerin varlığı, onlarla beslenen flamingo popülasyonunu önemli derecede artırır. Bu canlı β-karoten açısından oldukça zengindir ve aslen beyaz doğan flamingoları kendine çeker ve meşhur renklerine kavuşmalarını sağlar.[4] Benzeri pek çok ilişkiyi desteklediği ve verimliliğini artırdığı için tuz peyzajları biyolojik çeşitlilik açısından son derece önemli alanlardır.

7414.40 kilometrekare koruma alanını kapsayan Tuz Gölü de, her tuzcul su peyzajı gibi biyolojik çeşitlilik açısından son derece önemlidir. Türkiye’nin en büyük ikinci gölü olmakla beraber dünyanın en tuzlu ikinci gölüdür ve de çoklu tuzlaların kurulduğu örneklerden biridir.[5] 38’i endemik 279 bitki türü, 120 halofilik bakteri türü, alanın simgelerinden flamingolar da dahil 85 kuş türü, 4’ü endemik 129 böcek türü bulunduran Tuz Gölü, UNESCO Dünya Geçici Miras Listesi’nde “üstün doğal fenomenleri barındırmak veya olağanüstü doğal güzelliğe ve estetik öneme sahip alanları içermek” (Kriter vii), “dünyadaki yaşama dair kayıtları, yer şekillerinin gelişiminde devam eden önemli jeolojik süreçleri, önemli jeomorfik veya fizyografik özellikleri içeren ve dünya tarihinin önemli aşamalarını temsil eden önemli örnekleri barındırmak” (Kriter viii) ve “bilim veya koruma açısından olağanüstü evrensel değere sahip tehdit altındaki türler de dahil olmak üzere, biyolojik çeşitliliğin yerinde korunması için önemli doğal yaşam alanlarını içermek” (Kriter x) kriterlerini sağlayan, özgün, bütüncül ve olağanüstü evrensel değere sahip bir doğal koruma alanı olarak yer almaktadır.[6]